Windmolens
Windmolens zijn, samen met klompen en tulpen, kenmerkende symbolen die verbonden zijn met Nederland. De windmolen is echter verre van een Nederlandse uitvinding, en de geschiedenis van de windmolen gaat terug tot in het Griekenland van de 3de eeuw voor Christus, waar ze al beschreven werden. Tussen de jaren 700 en 900 werden in Persie windmolens gebruikt voor het malen van graan en vanaf de 11de eeuw werden ze in grotere aantallen gebouwd in Vlaanderen en Normandie, waarna het gebruik zich snel over heel Europa verspreidde.
Windmolens in Amsterdam
In Amsterdam nam het gebruik van windmolens sterk toe nadat ze door de toepassing van de krukas gebruikt konden worden voor het zagen van hout. Dit was wel degelijk een Nederlandse uitvinding door Cornelis Corneliszoon uit Uitgeest. Door de sterk toegenomen vraag van planken voor de scheepsbouw ontstond de behoefte om het houtzagen te mechaniseren door middel van zaagmolens. Het Amsterdamse zagersgilde wist de bouw van nieuwe molens lange tijd tegen te houden, maar vanaf 1630 werd het verbod opgeheven en name het aantal windmolens in de provincie Holland explosief toe tot bijna 1000. Dit was een zeer groot aantal voor zo een klein gebied en het kan wel gesteld worden dat de regio rond Amsterdam, inclusief de Zaanstreek, een vroege industriele revolutie doormaakte. Met de opkomst van stoom en later elektrische energie werd men minder afhankelijk van de wind, waardoor het aantal windmolens sterk afname. Tegenwoordig staan er nog maar acht windmolens in Amsterdam.
De Otter
“De Otter” aan de Kostverlorenvaart in Amsterdam-West is de laatst overgebleven houtzaagmolen. De molen (1631) dateert uit de periode direct na opheffing van het bouwverbod op molens in Amsterdam. In de hoogtijdagen telde de stad ongeveer 85 zaagmolens, die met name voorzagen in de grote behoefte aan planken voor de scheepsbouw. De zaagmolens werden buiten de toenmalige stadsmuren gebouwd, vooral aan de westkant van de stad waar ze de meeste wind konden vangen. "De Otter" heeft nog tot het begin van de 20ste eeuw dienst gedaan als zaagmolen, en bevindt zich nog steeds op het terrein van een houtzagerij. Door de stadsuitbreidingen van met name de zestiger en zeventiger jaren kwam de windmolen steeds verder binnen de bebouwing te liggen, waardoor deze niet meer voldoende wind kon vangen. Daarom is er de laatste jaren sprake van geweest om de molen te verplaatsen naar een windmolenpark in Uitgeest, maar in 2011 oordeelde Provinciale Staten dat de molen op haar huidige plek moet blijven staan. Deze historische molen blijft daarmee op de originele locatie behouden, waar deze al meer dan 350 jaar heeft gestaan. Door de omliggende hoogbouw kan de molen tegenwoordig echter niet meer draaien, hoewel ze nog uitstekend functioneerd.
De 1200 Roe
De 1200 Roe aan de Haarlemmerweg in Slotermeer is van origine een poldermolen voor het bemalen van de Osdorper binnenpolder. Toen de polder door de in 1631 aangelegde Haarlemmer trekvaart in tweeen werd gesplitst moest het zuidelijke deel bemalen worden. Hiervoor werd omstreeks 1632 de 1200 Roe gebouwd, een poldermolen die het water uit de polder in de trekvaart pompte. In 1931 werd het gemaal voorzien van een elektrische hulpmotor. Door de stadsuitbreidingen in de jaren 50 van de twintigste eeuw verloor de 1200 Roe haar functie, en sinds 1950 is de molen buiten gebruik. Met de komst van een nieuwe eigenaar draait de molen vanaf 2003 weer regelmatig, hoewel de omliggende nieuwbouw de windvangst sterk heeft beperkt. De naam 1200 Roe verwijst naar de afstand van de stad, en meer specifiek de Haarlemmerpoort, waarbij een Roe ongeveer 3,75 meter is.
De Riekermolen
De Riekermolen, een poldermolen uit 1636, stond van origine in de oude gemeente Sloten ten westen van Amsterdam. Daar was de molen tot 1932 in gebruik voor het bemalen van de Riekerpolder. In dat jaar werd de molen vervangen door een naastgelegen motorgemaal. Door de na-oorlogse uitbreiding van Amsterdam kon de molen echter niet op de originele locatie blijven staan en in 1956 werd de molen na meer dan 300 jaar afgebroken. In 1961 werd de molen in Buitenveldert, nabij ’t Kalfje aan de Amstel herbouwd, waar de Riekermolen tegenwoordig wordt ingezet ter verversing van het water in de kanalen van Buitenveldert. Ook deze molen heeft tegenwoordig slechts beperkte windvangst door de omliggende hoogbouw en met name als gevolg van de hoge bomen in de directe omgeving.
De 1100 Roe
Net als de 1200 Roe stond de 1100 Roe vroeger langs de Haarlemmerweg. De naam van de molen verwijst naar de afstand tot de stadspoort en bedroeg ongeveer 4 kilometer. De eerste molen, die dienst deed in de bemaling van de Sloter Binnenpolder en de Middelveldse Polder werd in 1674 gebouwd en in 1757 volledig gerenoveerd. Met de aanleg van de Westelijke Tuinsteden in 1951 werden de polders gedempt en verdween de functie van deze molen. In 1961 werd de molen op haar originele locatie afgebroken en in onderdelen opgeslagen. Al in 1965 werd de 1100 Roe herbouwd nabij sportpark Ookmeer, waar ze weer in volle glorie ingezet wordt bij de bemaling van het park. Tegenwoordig staat de molen ook bekend onder de naam “Ookmeermolen”, naar haar nieuwe locatie.
De Gooyer
In het Oosten van Amsterdam vinden we langs de Funenkade de Gooyer. Deze grote stellingmolen domineert het stadsgezicht en is al vanaf de brug bij het Scheepvaartmuseum te bewonderen. De Gooyer werd voorheen gebruikt als korenmolen, voor het malen van graan. Hoewel de naam “Goyermolen” terug gaat tot de 16de eeuw stamt deze molen uit +/-1725. Ze is meerdere malen verwoest, verplaatst en herbouwd en staat sinds 1814 op de huidige locatie. De Gooyer heeft nog tot eind jaren ’40 dienst gedaan als korenmolen, maar wordt sindsdien alleen nog maar op gezette tijden in werking gesteld. Hoewel de molen naast Brouwerij het IJ staat en zelfs op het logo van dit bedrijf schittert, maakt de Gooyer geen deel uit van de brouwerij. De molen is eigendom van de gemeente Amsterdam.
Krijtmolen d’Admiraal
De Admiraal is een krijtmolen uit 1792, die in eerste instantie gebruikt werd om tufsteen (voor cement) en later krijt (voor de verfindustrie) te malen. In haar soort is het zelfs de enige overgebleven windmolen in heel Nederland. De molen is vernoemd naar de familie De Admiraal, afstammelingen van de oud-burgemeester van Monnikendam die deze naam verwierf na het winnen van een 16de eeuwse zeeslag tegen de Spanjaarden. Tijdens de 19de en 20ste eeuw is de molen diverse malen gemoderniseerd en uitgebreid met een stoom-, diesel- en elektromotor. De molen kende door de eeuwen diverse eigenaren maar raakte sinds 1957 langzaam in verval. In 1965 kwam de molen in handen van stichting Krijtmolen D’Admiraal waarna ze volledig gerestaureerd werd. Tegenwoordig draait de molen nog regelmatig en worden er voornamelijk dakpannen vermalen tot gravel voor tennisbanen. De molen is op bepaalde dagen te bezoeken en tevens beschikbaar als trouwlocatie.
Bronvermelding
- www.amsterdamsebinnenstad.nl
Interessant wat u heeft gelezen? Deel deze pagina dan! Bestel afdrukken via de Webshop.
Terug naar Spotlight